Όταν ο Ντόναλντ Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ από την «απαίσια», όπως τη χαρακτήρισε, συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, υποσχέθηκε να επιβάλλει τις «πιο σκληρές κυρώσεις στην Ιστορία». Στόχος του να μηδενίσει τις ιρανικές εξαγωγές πετρελαίου, να οδηγήσει σε πλήρη κατάρρευση την ιρανική οικονομία και να λυγίσει την Τεχεράνη, ώστε να αρχίσει «να συμπεριφέρεται σαν κανονική χώρα». Στις 07:00 ώρα Ελλάδος τίθενται σε ισχύ οι κυρώσεις, σε μία ελαφρώς πιο λάιτ εκδοχή, από αυτήν που είχε αρχικά παρουσιαστεί. Τα ερωτήματα που ανακύπτουν εύλογα: Θα τις αντέξει η ιρανική οικονομία ή θα πετύχουν το σκοπό τους; Ποιες οι συνέπειες για την αγορά πετρελαίου. Και πού θα οδηγήσουν τον ίδιο τον Τραμπ;
Με την Ε.Ε., την Κίνα και τη Ρωσία να στηρίζουν την πολυμερή συμφωνία για τα πυρηνικά, οι αμερικανικές κυρώσεις είναι μονομερείς. Το πρώτο πακέτο τέθηκε σε ισχύ τον Αύγουστο και αφορούσε μία σειρά από κλάδους, μεταξύ των οποίων αυτοί των πολύτιμων μετάλλων και της αυτοκινητοβιομηχανίας. Το δεύτερο πακέτο, που ενεργοποιείται σήμερα, Δευτέρα, στοχεύει επισήμως στο μηδενισμό των ιρανικών εξαγωγών πετρελαίου, αλλά και στην αποκοπή του τραπεζικού συστήματος της χώρας από το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα.
H εξαίρεση
Πώς όμως θα επιτευχθεί ο μηδενισμός από τη στιγμή που οι ΗΠΑ σε μία στροφή 180 μοιρών αποφάσισαν την εξαίρεση οχτώ χωρών από την απαγόρευση; Δεν εκπλήσσει τόσο ο αριθμός των χωρών που εξαιρούνται, αλλά το γεγονός ότι αυτοί είναι οι κορυφαίοι αγοραστές του ιρανικού αργού. Από τους οχτώ μεγαλύτερους πελάτες της Τεχεράνης, οι έξι βρίσκονται στη λίστα του Λευκού Οίκου. Πρόκειται για την Κίνα, την Ινδία, τη Νότιο Κορέα, την Τουρκία, την Ιταλία και την Ιαπωνία. Η Ουάσιγκτον δεν έχει αποσαφηνίσει ακόμη το πλαίσιο της εξαίρεσης, που έδωσε την αίσθηση ότι υποχωρεί πριν ακόμη αρχίσει η μάχη. Ωστόσο τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Έχει σπεύσει να ξεκαθαρίσει ότι αυτή θα είναι προσωρινή και θα προβλέπει μείωση της ποσότητας, που οι συγκεκριμένες χώρες αγοράζουν. Επί διακυβέρνησης Ομπάμα οι εξαιρέσεις ίσχυαν για έξι μήνες και μπορούσαν να ανανεωθούν εάν οι αγοραστές είχαν μειώσει την ποσότητα του εισαγόμενου ιρανικού αργού κατά τουλάχιστον 20%.
Είναι σαφές ότι η αμερικανική κυβέρνηση είχε εξαιρετικά λεπτές ισορροπίες να κρατήσει. Από τη μία θέλει να λυγίσει την ιρανική οικονομία, από την άλλη δεν θέλει να δει την τιμή της βενζίνης να εκτινάσσεται στα ύψη. Από τον Ιούλιο έως τον Οκτώβριο η προαναγγελία και μόνο των κυρώσεων οδήγησε σε αύξηση των τιμών του πετρελαίου κατά 11 δολάρια, πάνω από τα 86 δολάρια το βαρέλι και η τιμή της βενζίνης στις ΗΠΑ ξεπέρασε τα 3 σεντ ανά γαλόνι. Το άλμα ήρθε καθώς η απειλή και μόνο οδήγησε σε πτώση τις ιρανικές εξαγωγές από τα 2,66 εκατ. βαρέλια ημερησίως τον Ιούνιο στα 1,76 εκατ. βαρέλια τον Οκτώβριο.
Μετά την πτώση των τιμών του πετρελαίου τον περασμένο μήνα, σήμερα η τιμή της βενζίνης κινείται στα 2,764 δολάρια ανά γαλόνι- και πάλι περίπου 24 σεντ υψηλότερα από το μέσο όρο της περσινής χρονιάς, σύμφωνα με στοιχεία της GasBuddy. Αναλυτές προέβλεπαν εκτίναξη έως και τα 4 σεντ μετά την ενεργοποίηση των κυρώσεων, σε μία εξέλιξη, που μάλλον θα γύριζε μπούμερανγκ για την αμερικανική κυβέρνηση, ακόμη και εάν πετύχαινε να βυθίσει την ιρανική οικονομία σε ύφεση.
Ο Λευκός Οίκος γνωρίζει πως δεν μπορεί να εμπιστεύεται πλήρως τη Σαουδική Αραβία και τη Ρωσία ως παράγοντες, που θα παρέμβουν στην αγορά για να καλύψουν το ιρανικό κενό και να κρατήσουν τις τιμές υπό έλεγχο. Το Ριάντ, υπό τη διεθνή κατακραυγή και πίεση της υπόθεσης Κασόγκι, έχει πει ότι δεν θα αφήσει ανεφοδίαστη την αγορά. Συγκεκριμένη δέσμευση όμως για την ποσότητα, που θα ρίξει δεν υπάρχει. Όσο για τη Ρωσία έχει αυξήσει τη δική της παραγωγή κατά 400.000 βαρέλια από τον Μάιο έως τον Σεπτέμβριο, αλλά κανείς δεν γνωρίζει πώς θα κινηθεί στο εξής, δεδομένων και των στενών σχέσεων του Πούτιν τόσο με την Τεχεράνη όσο και με το Ριάντ. Το περίπλοκο ρωσικό παιχνίδι στη Μέση Ανατολή θα επηρέασει σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις.
Θα πρέπει δε να θυμίσουμε ότι την περίοδο 2010-2016 οι κυρώσεις είχαν μειώσει τις ιρανικές εξαγωγές στο μισό, δεν τις είχαν μηδενίσει. Έχοντας συνηθίσει σε κυρώσεις από το 1979 οι Ιρανοί έχουν γίνει εφευρετικοί. Επιστρατεύουν μεταξύ άλλων πλοία- φαντάσματα (τάνκερ, που κλείνουν το σήμα εντοπισμού) για να συνεχίσουν την διακίνηση πετρελαίου.
Τα παράθυρα
Πέρα από τις εξαιρέσεις, που αποφάσισαν οι ίδιοι οι Αμερικάνοι, είναι και εκείνες, που επιδιώκουν με δικά τους μέσα οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η κοινότητα αποφάσισε τη σύσταση Οχήματος Ειδικού Σκοπού (SPV) προκειμένου να διασφαλίσει τη δυνατότητα εταιρειών της να συναλλάσσονται με το Ιράν, χωρίς επισήμως να παραβαίνουν το αμερικανικό εμπάργκο. Περίπου ως τράπεζα το SPV θα διαχειρίζεται τις συναλλαγές μεταξύ του Ιράν και των εταιρειών και έτσι θα αποφεύγονται οι απευθείας πληρωμές στην Τεχεράνη. Η ιρανική κυβέρνηση θα μπορεί να χρησιμοποιεί τις πληρωμές ως πιστώσεις για την αγορά αγαθών από χώρες της Ε.Ε. και πάλι μέσω του SPV. Παράλληλα η Ε.Ε. έχει ενεργοποιήσει μηχανισμό, που επιτρέπει στις επιχειρήσεις της να επιδιώξουν αποζημίωση για ενδεχόμενο πλήγμα από τις αμερικανικές κυρώσεις.
Το αμερικανικό όπλο
Ακόμη και έτσι μεγάλες ευρωπαϊκές βιομηχανίες, μεταξύ των οποίων η πετρελαϊκή Τotal και η αεροναυπηγική Airbus εγκατέλειψαν τα ιρανικά σχέδιά τους υπό το φόβο των αμερικανικών κυρώσεων. Όποιος κάνει business με το Ιράν, δεν κάνει με εμάς. Αυτό ήταν το ξεκάθαρο μήνυμα του Ντόναλντ Τραμπ. Υπολογίζεται ότι το SPV θα χρησιμοποιηθεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, που δεν βρίσκονται στο “ραντάρ” των ΗΠΑ, παρά από κολοσσούς για τους οποίους η αμερικανική αγορά παραμένει αναμφίβολα πολύτιμη για την επιβίωσή τους.
Οι επιπτώσεις στην ιρανική οικονομία
Αν οι υπόλοποι παίχτες στην αγορά ανταποκριθούν στην έκκληση να αυξήσουν την προσφορά, ο κόσμος μπορεί σίγουρα να ζήσει χωρίς ιρανικό πετρέλαιο. Η ιρανική οικονομία όμως; To ιρανικό νόμισμα έχει χάσει περισσότερο από τα 2/3 της αξίας του φέτος, με αποτέλεσμα ο πληθωρισμός να καλπάζει ανεξέλεγκτος. Οι τιμές βασικών ειδών διατροφής, όπως ρύζι και γάλα, έχουν υπερτριπλασιαστεί, το κόστος για ένα κιλό κοτόπουλο έχει πενταπλασιαστεί και τα είδη ένδυσης και υπόδυσης μετατρέπονται σε αγαθά… πολυτελείας. Μόνο το ψωμί και το μαγειρικό λάδι παραμένουν διατιμημένα από το κράτος. Υπολογίζεται ότι η ιρανική οικονομία θα συρρικνωθεί 3,6% το 2019. Οι πιέσεις στο εισόδημα των νοικοκυριών πυροδότησαν ήδη από τον περασμένο Δεκέμβριο διαδηλώσεις. Και εκεί ακριβώς στοχεύει η αμερικανική κυβέρνηση. Μία οξεία οικονομική κρίση μπορεί να πυροδοτήσει κοινωνική αναταραχή και φόβους για ανατροπή του καθεστώτος. Θα αναγκάσει όμως αυτή η τακτική το Ιράν να γίνει «κανονική χώρα» ή μπορεί να φέρει τα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα; Ο χρόνος θα δείξει.